De vraag of vasten leidt tot een gezonder en langer leven is een onderwerp van talloze wetenschappelijke onderzoeken. Er is herhaaldelijk bewezen dat dieren – in de onderzoeken voornamelijk muizen – daadwerkelijk langer leven wanneer ze langere periodes vasten en minder eten dan ze normaal zouden doen. Dit leidt tot inzichten die mogelijk ook relevant zijn voor mensen. De centrale hypothese is dat langdurig vasten de veroudering kan vertragen en daarmee de kans op ziektes zoals diabetes, hart- en vaatziekten, en zelfs kanker kan verminderen. Maar wat gebeurt er precies in het lichaam tijdens zo’n vastenperiode? Hoe lang moet je dan precies vasten en hoe vaak? En is het eigenlijk wel vol te houden?
.png)
Het idee dat vasten de veroudering kan vertragen, is niet nieuw. Reeds in 1935 ontdekte de Amerikaanse voedingskundige Clive McCay dat ratten die minder calorieën kregen dan hun soortgenoten, tot een derde langer leefden. Dit onderzoek werd lange tijd genegeerd, voornamelijk omdat ondervoeding destijds een grotere zorg was dan overvoeding.
De wetenschappelijke interesse in vasten is sindsdien aanzienlijk toegenomen. Onderzoek heeft aangetoond dat calorierestrictie – en in het bijzonder periodes zonder voedselinname – de levensduur van dieren zoals muizen en resusaapjes kan verlengen. De reden lijkt te liggen in de manier waarop het lichaam reageert op voedseltekort. Als het lichaam geen calorieën meer binnenkrijgt, schakelt het na ongeveer twee dagen over op vetverbranding, waarbij ketonen vrijkomen, een bijproduct van deze vetafbraak.
Naast de productie van ketonen, treedt er een daling op in de concentraties van het groeihormoon IGF-1 en insuline, twee biomarkers die in verband worden gebracht met veroudering. Volgens Hanno Pijl, hoogleraar aan het LUMC, schakelt het lichaam bij gebrek aan voedsel over van een groeimodus naar een herstelmodus. Dit betekent dat het lichaam zich niet langer richt op groei en reproductie, maar op afweer en reparatie. Deze verschuiving kan mogelijk de veroudering vertragen door celschade te verminderen.
Tijdens het vasten worden verschillende processen in gang gezet die het lichaam mogelijk beschermen tegen veroudering. Een van deze processen is hormese, een reactie van het lichaam op stress waarbij cellen zich beschermen door schadelijke stoffen weg te vangen met behulp van antioxidanten. Tegelijkertijd wordt beschadigd celmateriaal opgeruimd en gerecycled.
Naast deze interne schoonmaak, daalt vaak ook de bloeddruk tijdens het vasten. Hoewel dit positief kan zijn voor de gezondheid, kan het ook leiden tot duizeligheid, vooral bij mensen met een zwakkere gezondheid of (sluimerende) eetstoornis. Daarom is langdurig vasten niet voor iedereen geschikt!
De wetenschap is nog steeds op zoek naar de optimale manier om vasten toe te passen voor het remmen van veroudering bij mensen. Er worden verschillende vormen van vasten onderzocht, zoals intermitted fasting, waarbij dagelijks zestien uur wordt gevast, en periodiek vasten, waarbij een paar keer per jaar vier tot zeven dagen niets wordt gegeten. De effecten van deze methoden variëren, en het is nog niet duidelijk welke aanpak het meest effectief is.
Een recente Britse studie waarbij twaalf proefpersonen zeven dagen lang enkel water mochten drinken, toonde aan dat veranderingen in de stofwisseling vaak pas na drie dagen optreden. Dit wijst erop dat langere periodes van vasten nodig zijn om significante gezondheidsvoordelen te behalen. Dit verschilt bijvoorbeeld met muizen, die een veel snellere stofwisseling hebben, en waarbij dus eerder gezondheidsvoordelen gemeten worden.
Hoewel vasten veelbelovend lijkt als methode om veroudering te vertragen, is er nog veel onderzoek nodig om de exacte effecten en optimale duur vast te stellen. Wat vaststaat, is dat vasten het lichaam dwingt om over te schakelen naar herstel- en beschermingsmechanismen die celschade kunnen verminderen. Maar de vraag blijft of deze voordelen opwegen tegen de fysieke en mentale belasting van langdurig vasten. Het is natuurlijk ook super lastig om te vasten! Zeker in een wereld waarbij we constant worden verleid tot het eten van lekkere, en vaak ook ongezonde producten, is het moeilijk om drie dagen niet te eten.
Vooralsnog lijkt de wetenschap het eens te zijn over één ding: vasten kan helpen om gezonder oud te worden, maar de zoektocht naar de beste manier om dit te doen, gaat door.
