De Duitse literair criticus Elke Heidenreich (82) schreef met 'Altern' het bestverkochte boek van 2024 in Duitsland. Er werden meer dan een half miljoen exemplaren van het boek verkocht. Nu is er bij uitgeverij Balans een - overigens uitstekende - Nederlandse vertaling verschenen.
In 156 pagina's beschrijft Heidenreich veel - ik zou willen beweren alle - facetten van het ouder worden. Ze doet dat in buitengewoon aangenaam proza. Niet vals sentimenteel, niet geforceerd opgewekt en niet quasi diepzinnig. Ter ondersteuning van haar bevindingen citeert ze veel prominenten uit de wetenschap, de literatuur en de muziek. Het ouder worden van haar eigen verbitterde moeder fungeert als rolmodel hoe het niet zou moeten.
Heidenreich zou ik als 'passend levenslustig' willen omschrijven. Middenin het leven staand. Maar wel zonder hoge hakken en de sportschool. Ze is overigens eerlijk over de contra-indicaties voor goed ouder worden. Eenzaamheid en armoede zijn op zijn zachtst gezegd niet behulpzaam.
Heidenreich rekent af met het cliché dat haar generatie de basis heeft gelegd voor de naderende ondergang van de wereld. 'Waren wij niet de generatie van de democratisering aan de universiteiten? Van de strijd tegen kernwapens? Van het opkomen voor vrouwenrechten? Werd in onze generatie niet een groene partij opgericht?' Je kunt je best afvragen of alle verworvenheden van de jaren zestig hebben bijgedragen aan het heil en zegen van de mensheid. Maar dat deze generatie apathisch met de armen over elkaar heeft gezeten en er alleen maar op los heeft geconsumeerd, is aantoonbare flauwekul.
De ongelijkheid in het ouder worden beschrijft Heidenreich - ze heeft een veel jongere vriend, die ze overigens 'minder geschikt' als toekomstige mantelzorger waardeert - treffend. Waar de man met klimmen der jaren 'wijzer en aantrekkelijker' zou worden, verschrompelt de vrouw tot een ' minder begeerlijk wezen.' Een gruwelijke misvatting, gebaseerd op oude vormen en gedachten die te weinig aan de moderniteit zijn getoetst. Heidenreich rekent er genadeloos mee af. Net als trouwens met het idee dat sex niet voor oude mensen is. Heidenreich citeert Jane Fonda die zei 'de winkel' pas met tachtig gesloten te hebben. Ze voegt er blijmoedig aan toe dat bij haar 'de winkel' nog geopend is.
De dood kan als thema vanzelfsprekend niet onbehandeld blijven. Heidenreich vreest de dood niet. Althans: haar eigen dood. De omstandigheden - jongere minnaar, intellectueel onverminderd actief, een goed ontwikkeld vermogen om te genieten - op weg naar het einde zijn goed. De dood van anderen, dierbaren, ligt gevoeliger. Met het klimmen der jaren vallen er mensen weg. Mensen die zin gaven aan haar leven.
Kritische noten? Zeer beperkt. Je zou kunnen beweren dat Heidenreich te weinig aandacht besteed aan de kwaliteit van ouder worden van 'de gewone mens.' Haar wereld is die van voortdurende intellectuele uitdagingen. Dat bepaalt voor haar een wezenlijk deel van de zingeving. Maar is waardevol ouder worden volgens Heidenreich ook mogelijk voor iemand die van darts, voetbal en snelle auto's houdt en lezen verafschuwt? Die vraag blijft onbeantwoord. En wekt wel mijn nieuwsgierigheid. Daarnaast vrijwaart ze zichzelf van 'het maatschappelijk corvee - het helpen van dak - en thuislozen, van vluchtelingen, van mensen überhaupt mensen in een minder geprivilegieerde - omdat ze intellectueel nog vol in het leven staat en schrijft. Ik vind dat te makkelijk, te zeer 'gymnasium-progressief.'
Desalniettemin: lees dit 'wijze boek zonder platitudes' over een onderwerp dat ons allen aangaat. Heidenreich beschrijft aan het slot van het boek dat met tachtig het aftellen voor haar is begonnen. Dan toch in ieder geval optimistisch, liefdevol en in dankbaarheid.
'De kunst van het leven. Elke Heidenreich. Ouder Worden.(Altern) Uit het Duits vertaald door Marten de Vries. Uitgeverij Balans, 2024. Prijs:17,50 euro.
Job van Amerongen werkt als ggz-verpleegkundige in de ouderenzorg (Brentano, Amstelveen) en is columnist voor 'Proudies' en 'DementieVisie.'
