Het wereldwijde web maakt dat landen geen grenzen meer kennen en dat geldt ook voor taal. Zo ontstaan er dagelijks talloze nieuwe woorden. Van ‘Leeswee’ tot ‘quiet luxury’, soms gaat het in zo’n moordend tempo dat je het allemaal even niet meer bijhoudt. Tegelijkertijd zijn er prachtige woorden uit het oude Nederlands(ch) waarvan we het bestaan soms even vergeten. Daarom lichten wij elke twee weken één nieuw woord en één oud woord van gelijke strekking uit.
.png)
Het woord ‘cringe’ is de laatste jaren steeds meer ingeburgerd geraakt in het dagelijks taalgebruik, vooral onder jongeren. Maar waar komt deze term eigenlijk vandaan, en wat betekent het precies in de hedendaagse context? Laten we eens duiken in de oorsprong van ‘cringe’, wat dan eigenlijk het woord ‘awkward’ betekent en wat de Nederlandse tegenhanger van ‘cringe’ zou kunnen zijn.
In de huidige cultuur is ‘cringe’ synoniem geworden met plaatsvervangende schaamte of het ervaren van ongemak door iets pijnlijks of gênants. Denk bijvoorbeeld aan het horen van je eigen stem op een opname of je (groot)vader die enthousiast meedoet aan een TikTok-trend. Deze situaties roepen een sterk gevoel van ongemak op, niet door wat er fysiek gebeurt, maar door de schaamte die je ervaart als toeschouwer.
‘Cringe’ komt oorspronkelijk uit het Oudengels. Het werkwoord "cringan" betekende letterlijk “in elkaar krimpen” of “ineenzakken”, vaak in reactie op angst, pijn of schaamte. Door de eeuwen heen heeft het woord zich ontwikkeld tot de moderne vorm, waarin het nog steeds verwijst naar een fysieke reactie op ongemak, maar nu vooral figuurlijk wordt gebruikt.
Hoewel beide woorden gebruikt worden om ongemakkelijke situaties te beschrijven, is ‘cringe’ veel intenser dan ‘awkward’. Een ongemakkelijke stilte tijdens een gesprek kan als ‘awkward’ worden ervaren, maar het zien van iemand die zich compleet belachelijk maakt op sociale media kan een echt ‘cringe’-moment oproepen. Waar ‘awkward’ slechts een ongemakkelijke sfeer oproept, zorgt ‘cringe’ ervoor dat je als toeschouwer bijna fysiek meevoelt met de schaamte van de ander.
Als we zoeken naar een ouder Nederlands woord dat het gevoel van ‘cringe’ kan omschrijven, dan zou ‘tenenkrommend’ een uitstekende kandidaat zijn. Dit woord duidt op een situatie die zo gênant is dat je letterlijk het gevoel krijgt dat je tenen zich samentrekken van ongemak. Net zoals ‘cringe’ beschrijft ‘tenenkrommend’ de intense schaamte die je voelt bij het zien of horen van iets vreselijk gênants. Waar ‘awkward’ slechts een onhandige situatie betekent, gaat ‘tenenkrommend’ verder en roept het een fysieke reactie op van plaatsvervangende schaamte – precies zoals ‘cringe’.
Stel je voor dat iemand in het openbaar een liedje zingt zonder toongevoel, terwijl iedereen toekijkt. Dit is niet alleen ongemakkelijk (awkward), maar roept bij velen een ‘tenenkrommend’ of ‘cringe’ gevoel op.
Heb jij nog woorden voor de redactie? Stuur ze dan op naar redactie@proudies.nl.
