Wat maakt dat sommige mensen op hoge leeftijd bruisen van levenslust, terwijl anderen bij de eerste fysieke tegenslag het gevoel hebben dat hun wereld kleiner wordt? Het antwoord ligt niet alleen in gezondheid of geluk, maar vaak in hoe mensen zich aanpassen. In samenwerking met de Universiteit van Tilburg onderzoekt Proudies hoe wetenschappelijke inzichten over succesvol ouder worden kunnen worden vertaald naar het dagelijks leven van nu.
.png)
In dit artikel duiken we in een bijzonder onderzoek van University College London en de University of Edinburgh, waarin oudere Schotten hun geheimen onthullen voor een zinvol leven ondanks lichamelijke achteruitgang. Hun aanpak blijkt verrassend praktisch – en voor velen herkenbaar en toepasbaar.
Want ouder worden, zo blijkt, hoeft niet per se te draaien om verlies. Het kan ook gaan over opnieuw richting kiezen, kleine aanpassingen maken, en op eigen wijze het leven betekenis blijven geven.
Ze zijn geboren in 1936, opgegroeid in de naoorlogse jaren van wederopbouw en eenvoud, en inmiddels de tachtig ruim gepasseerd. Toch vormen ze een bron van inspiratie voor iedereen die zich afvraagt hoe het leven verdergaat wanneer het lichaam niet meer meewerkt zoals vroeger. In een opmerkelijke studie van University College London en de University of Edinburgh wordt blootgelegd hoe een groep Schotse ouderen hun leven betekenisvol en actief houdt, ondanks de onvermijdelijke achteruitgang van het lichaam. Hun geheim? Een mentale strategie die draait om keuze, aanpassing en creativiteit: het zogeheten SOC-model.
Het model van Selectie, Optimalisatie en Compensatie (SOC), ontwikkeld door de psychologen Paul en Margret Baltes, beschrijft hoe mensen zich gedurende hun leven aanpassen aan veranderende omstandigheden. Het is een dynamisch proces waarin mensen zich richten op wat er toe doet (selectie), hun middelen en vaardigheden inzetten om die doelen te bereiken (optimalisatie), en nieuwe manieren zoeken om te blijven functioneren wanneer oude strategieën falen (compensatie).
Voor ouderen die geconfronteerd worden met fysieke of cognitieve achteruitgang, biedt het SOC-model een manier om controle en zingeving te behouden – precies de zaken die zo vaak onder druk staan naarmate de leeftijd vordert.
De studie, gepubliceerd in The Gerontologist (Carpentieri et al., 2016), richtte zich op vijftien deelnemers uit de beroemde 6-Day Sample, een cohort Schotten die al sinds 1947 worden gevolgd. De onderzoekers selecteerden mensen met verschillende niveaus van fysieke gezondheid en welzijn en interviewden hen uitvoerig over hun dagelijks leven.
Wat ze vonden, was opvallend: ouderen die in hun gesprekken veel spraken over hoe ze zich hadden aangepast – zogenaamde “SOC-talk” – bleken een hoger algemeen welzijn te ervaren, zelfs wanneer hun fysieke gezondheid achteruit was gegaan. Omgekeerd waren er deelnemers met relatief goede fysieke gezondheid die juist lager scoorden op welzijn, omdat zij minder actief bezig waren met het aanpassen van hun gedrag, doelen of levensstijl.
Wat betekent dat concreet? Neem het voorbeeld van een deelnemer die vanwege artrose haar wekelijkse wandeling door de heuvels moest opgeven. In plaats van zich daarbij neer te leggen, besloot ze haar wandelingen te verplaatsen naar een vlakker park en op rustiger momenten te gaan om drukte te vermijden (selectie en compensatie). Ze kocht comfortabele wandelschoenen en voerde haar wandeltempo bewust op naarmate haar kracht het toeliet (optimalisatie). Dit soort kleine aanpassingen bleken van grote invloed op haar gevoel van onafhankelijkheid en geluk.
Een ander voorbeeld: een oudere man die door een beroerte minder goed kon schrijven, besloot over te stappen op spraakherkenningssoftware om brieven aan zijn kleinkinderen te blijven dicteren. Hij bleef betrokken bij zijn familie, ondanks zijn beperkingen – een toonbeeld van veerkracht.
In een tijd waarin ouder worden vaak wordt benaderd vanuit verlies – van gezondheid, van mobiliteit, van status – biedt het SOC-model een alternatief perspectief. Het is een uitnodiging om te kijken naar wat wel kan. Niet in de zin van naïef optimisme, maar vanuit een actieve, creatieve levenshouding.
De studie benadrukt ook het belang van narratief: hoe mensen hun levensverhaal blijven schrijven, zelfs als het script verandert. “De waarde van succesvol ouder worden zit hem deels in de kracht van het verhaal,” schrijven de onderzoekers. “Een verhaal waarin iemand zichzelf heruitvindt, ondanks of juist dankzij de obstakels.”
Voor u als lezer van Proudies, midden in een nieuwe levensfase, is dit onderzoek meer dan een interessant rapport. Het is een aanmoediging om zelf regie te nemen, zelfs wanneer het leven onverwachte wendingen neemt. Heeft u een geliefde hobby moeten opgeven? Kijk of er een variant is die wel binnen uw mogelijkheden ligt. Kunt u minder reizen? Misschien liggen de ontdekkingen dichter bij huis dan u dacht. Kunt u minder goed zien of horen? Technologie biedt nieuwe vormen van verbinding.
De sleutel zit in drie vragen:
De verhalen van deze Schotse ouderen herinneren ons eraan dat ouder worden niet het einde is van groei, maar het begin van een andere vorm ervan. Een vorm die misschien minder fysiek is, maar des te rijker aan betekenis.
Zoals een van de deelnemers zei: “Ik kan minder dan vroeger. Maar ik voel me vollediger dan ooit.”
Bronvermelding:
Carpentieri, J. D., Elliott, J., Brett, C. E., & Deary, I. J. (2016). Adapting to Aging: Older People Talk About Their Use of Selection, Optimization, and Compensation to Maximize Well-being in the Context of Physical Decline. The Gerontologist, gnw148. https://doi.org/10.1093/geront/gnw148
