Wie dit voorjaar het Kunstmuseum Den Haag binnenstapt, belandt niet alleen tussen schilderijen, maar midden in een stad vol contrasten en veranderingen. Nieuw Parijs: van Monet tot Morisot is meer dan een overzicht van het Franse impressionisme. Het is een caleidoscopisch portret van Parijs in de tweede helft van de negentiende eeuw – een stad die zichzelf opnieuw uitvond en daarin opvallend veel lijkt op onze tijd.
.png)
Gustave Caillebotte (1848-1894), Rue Halévy, uitzicht vanaf de zesde verdieping, 1878, Museum Barberini, Potsdam
Centraal in de tentoonstelling staan drie stadsgezichten van Claude Monet, geschilderd in 1867 vanaf het balkon van het Louvre. Met deze werken keerde de jonge schilder de gevestigde kunst letterlijk de rug toe, en koos hij voor de stad in beweging, voor het moment. Wat hij vastlegde, was geen nostalgisch Parijs, maar het nieuwe gezicht van een stad vol dynamiek, verkeer en onstuimige vooruitgang. Deze drie werken zijn voor het eerst samen te zien, dankzij bruiklenen uit Berlijn en Ohio. Daaromheen ontvouwt zich een rijk beeld van het Parijs dat Monet en zijn collega’s fascineerde én frustreerde.
Parijs was in die jaren het decor van een ongekende metamorfose. Onder leiding van stadsplanner Haussmann werd het oude middeleeuwse centrum afgebroken en vervangen door brede boulevards, statige pleinen en symmetrische parken. Wat ontstond was niet alleen een leefbare stad, maar ook een merk – een zorgvuldig vormgegeven ideaalbeeld dat tot op de dag van vandaag ons idee van Parijs bepaalt. Zoals conservator Frouke van Dijke stelt: “Tienduizenden arbeiders bouwden aan de mythe van Parijs: stad van licht, schoonheid en romantiek.” Een mythe die Monet met zijn penseel voedde, maar ook bevroeg.
Want achter het beeld van grandeur schuilde een harde realiteit. Het vernieuwde Parijs was vooral gebouwd voor de hogere middenklasse. De armen, migranten en arbeiders die de stad mee vormgaven, werden naar de randen verdreven. Spotprenten van Honoré Daumier, foto’s van Felix Nadar en schilderijen van Gustave Caillebotte maken die sociale breuklijn zichtbaar. Tegelijkertijd brengen vrouwelijke kunstenaars als Berthe Morisot en Mary Cassatt een ander perspectief. Waar mannelijke collega’s de parisienne vaak opvoerden als gestileerd icoon, tonen zij vrouwen als individuen, met hun eigen blik, verlangens en beperkingen – een female gaze avant la lettre.
De tentoonstelling is samengesteld uit 65 topstukken van het Franse impressionisme, met werken van onder anderen Renoir, Manet, Degas, Cezanne en Guillaumin. Er zijn prenten, affiches, brieven en foto’s die Parijs in al zijn lagen laten zien – als stad van mode en verleiding, maar ook van uitbuiting en protest. Directeur Margriet Schavemaker noemt het treffend “een kraamkamer van het impressionisme, maar ook van het moderne stadsleven zelf.”
In een vitrine ligt een brief van schilder Frédéric Bazille aan zijn moeder: “Met Monet, de sterkste van ons allen, zullen we slagen. U zult zien dat iedereen over ons zal praten.” Een groepstentoonstelling kwam er toen niet, geld ontbrak. Pas zeven jaar later zou het impressionisme definitief doorbreken. Toch maakt Nieuw Parijs duidelijk dat de artistieke revolutie eigenlijk al in 1867 begon – op een balkon van het Louvre, met uitzicht op een stad die haar gezicht voorgoed veranderde.
De tentoonstelling is te zien t/m 9 juni 2025 in het Kunstmuseum Den Haag.
