Als er één werk is dat symbool staat voor het ontzagwekkende oeuvre van Sofia Goebaidoelina, dan is het Offertorium (1980). Dit vioolconcert, geschreven voor Gidon Kremer, betekende haar internationale doorbraak. De Sovjetautoriteiten zagen haar muziek als ‘verkeerd’, maar Dmitri Sjostakovitsj moedigde haar juist aan om door te gaan op haar eigen weg. Dat deed ze, met een compromisloze artistieke visie die spiritualiteit en avant-garde verenigde.
.png)
Goebaidoelina overleed op donderdag 13 maart op 93-jarige leeftijd. Ze laat een oeuvre na waarin mystiek, geloof en experiment samenkomen.
Geboren in 1931 in Tsjistopol, in de Russische deelrepubliek Tatarstan, groeide Goebaidoelina op in een Sovjetstaat waar muziek een politieke functie had. Haar vroege fascinatie voor klank ontdekte ze als kind onder de vleugel van haar zus: ‘Daar is de akoestiek het mooist, dat was mijn tempel,’ zei ze in een interview.
Tijdens haar studie aan het conservatorium van Moskou verdiepte ze zich in de verboden muziek van Stravinsky en Webern, en ontwikkelde een stijl die zich onttrok aan de socialistische norm. In 1979 werd ze op een zwarte lijst geplaatst door de Bond van Sovjetcomponisten, samen met onder anderen Alfred Schnittke en Edison Denisov. Toch bleef ze doorgaan, met filmcomposities als voornaamste bron van inkomsten en met een steeds grotere reputatie buiten de Sovjet-Unie.
Na de val van de Sovjet-Unie verhuisde ze in 1991 naar het Duitse dorp Appen bij Hamburg, waar ze tot haar dood woonde en werkte.
Hoewel Goebaidoelina vaak ‘religieus componist’ werd genoemd, wees ze dat etiket van de hand. ‘Ik schrijf geen kerkmuziek,’ zei ze in 2011. ‘Maar alle kunst is religieus, omdat kunst en religie hetzelfde doel hebben: de verbinding tot stand brengen tussen het ik en iets volkomens.’
Haar muziek is intens, vaak mystiek, en vol contrasten. In haar beroemde Johannes-Passion (2000) combineerde ze traditionele harmonieën met avant-gardistische technieken om Christus’ lijden en wederopstanding klank te geven. Stilte speelde een cruciale rol: ‘Het componeren van rusten is mijn specialiteit,’ zei ze eens.
Beluister haar Johannes-Passion hier:
Ook haar latere werk, zoals het oratorium Über Liebe und Hass (2018), dat in wereldpremière ging op het Gergiev Festival in Rotterdam, getuigt van die diepe ernst en spirituele zoektocht.
Nederland had een speciale band met Goebaidoelina. Reinbert de Leeuw was een van haar grootste pleitbezorgers en voerde haar werk veelvuldig uit. In 1989 beleefde haar symfonie Stimmen… verstummen… een legendarische uitvoering op het Holland Festival.
Beluister het hier:
In 2006 werd haar 75ste verjaardag groots gevierd in Amsterdam en Groningen, en in 2018 bracht het Rotterdams Philharmonisch Orkest haar laatste grote werk in première. Haar muziek blijft klinken, lang na haar overlijden.
Met Sofia Goebaidoelina verliest de muziekwereld een componist die compromisloos haar eigen pad volgde en liet horen hoe spiritualiteit en moderniteit elkaar niet hoeven uit te sluiten.
