In de late jaren zestig arriveerden de eerste Turkse vrouwen in Nederland, vaak met de hoop op een beter leven, hoewel hun ervaringen grotendeels onderbelicht zijn gebleven in de Nederlandse geschiedenis. De tentoonstelling Je moest eens weten, samengesteld door fotograaf en kunstenaar Çiğdem Yüksel, brengt deze vergeten verhalen voor het voetlicht. Yüksel, zelf kleindochter van een van deze vrouwen, is gedreven om de ervaringen van deze eerste generatie vast te leggen voordat ze onherroepelijk verloren gaan.
.png)
Yüksel staat bekend om haar empathische en vernieuwende manier van werken, waarbij ze op authentieke wijze de levens van de mensen die ze portretteert weet vast te leggen. Haar werk gaat verder dan het visuele; ze creëert een emotionele verbinding met haar onderwerpen. Voor haar eerste grote solotentoonstelling heeft ze 22 verhalen van Turkse vrouwen verzameld, ondersteund door foto’s uit familiearchieven, nieuwe portretten en videointerviews. Deze verhalen zijn divers en gelaagd, en behandelen thema’s als migratie, heimwee, emancipatie, en het vinden van een balans tussen werk en gezin.
De vrouwen die Yüksel portretteert, hebben vaak zwaar werk verricht in fabrieken of als schoonmaakster. Hun bijdrage aan de Nederlandse economie wordt door haar werk belicht, iets wat vaak over het hoofd wordt gezien. De tentoonstelling en bijbehorende publicatie zijn dan ook een poging om een visueel archief op te bouwen dat eer doet aan de levens van deze vrouwen. Zoals Yüksel zelf aangeeft: “Als we ons visuele erfgoed niet snel aanvullen, blijft deze geschiedenis onzichtbaar.” Het project dient als eerbetoon aan haar eigen grootmoeder en vele anderen die in de schaduw hebben gestaan van de Nederlandse geschiedenis.
De kracht van beeldvorming
Yüksel heeft een scherp oog voor hoe beelden de publieke perceptie kunnen beïnvloeden. Ze wijst erop dat veel foto’s van Turkse vrouwen in Nederland vaak stereotyperend zijn: anoniem, van een afstand genomen, en zonder context. In 2020 onderzocht ze duizenden beelden uit de ANP-beeldbank en kwam tot de conclusie dat het visuele verhaal van Turkse vrouwen veelal eenzijdig en onrechtvaardig wordt gepresenteerd. Dit stimuleerde haar om een genuanceerder en veelzijdiger beeld te schetsen van deze eerste generatie vrouwen, die veel meer zijn dan de clichés waartoe ze vaak worden gereduceerd.
Een van de hoogtepunten van de tentoonstelling is een eerbetoon aan de in 2024 overleden documentairefotograaf Bertien van Manen. Van Manen’s iconische foto’s van Turkse vrouwen in Nederland uit de jaren zeventig hebben Yüksel geïnspireerd. Een van de meest opvallende beelden is die van een staking van Turkse vrouwen bij een kippenslachterij in Almelo, een foto die nu deel uitmaakt van de permanente Eregalerij van de Nederlandse Fotografie. Van Manen’s werk opende voor Yüksel een wereld waarin Turkse vrouwen met trots en zelfverzekerdheid in beeld worden gebracht, in tegenstelling tot het vaak eenzijdige beeld dat vandaag de dag nog steeds domineert.
De tentoonstelling is meer dan een historische terugblik; het is een levend eerbetoon aan de kracht, veerkracht en het doorzettingsvermogen van deze vrouwen. Het project heeft niet alleen als doel om het verleden te documenteren, maar ook om toekomstige generaties te laten zien waar hun wortels liggen. Yüksel legt vast wat anders wellicht vergeten zou worden en geeft de vrouwen een stem die veel te lang onhoorbaar is geweest.
In haar boek en tentoonstelling, getiteld Je moest eens weten, ziet Yüksel hoe belangrijk het is om deze verhalen niet alleen op papier of in een museum te bewaren, maar om ze deel te laten uitmaken van het collectieve geheugen. Ze zet hiermee een stap richting het vullen van de hiaten in ons visuele archief, en geeft een podium aan de vaak onzichtbare maar onmisbare bijdrage van deze eerste generatie Turkse vrouwen aan de Nederlandse samenleving. De tentoonstelling is tot en met 25 mei 2025 te zien in het Fotomuseum in Rotterdam.
Iclal Sürmeli op de motor van een kennis in het dorp in Urfa in Turkije, 1977. Privé album
