Als je vandaag de dag de Mona Lisa in het Louvre bezoekt, is de kans groot dat je meer smartphones en toeristen ziet dan dat je daadwerkelijk oog in oog staat met het meesterwerk zelf. En toch, ondanks de zee van mensen en de schermen, blijft die raadselachtige glimlach door de eeuwen heen fascineren. Waarom blijft deze relatief kleine schildering — slechts 77 bij 53 centimeter — zo’n wereldwijde sensatie, terwijl er talloze andere meesterwerken in hetzelfde museum te bewonderen zijn?
.png)
De verklaring ligt niet alleen in het sublieme vakmanschap van Leonardo da Vinci, maar ook in het verhaal dat zich rondom het schilderij heeft opgebouwd. En zoals met alle iconen, speelt mysterie een grote rol. Wat is het geheim van haar glimlach? Wie was de vrouw die is afgebeeld? Maar misschien nog belangrijker: waarom werd de Mona Lisa het ultieme culturele symbool van verfijning en mysterie?
Gemaakt rond 1503, wordt algemeen aangenomen dat het portret een afbeelding is van Lisa Gherardini, een Florentijnse koopmansvrouw. Hoewel de identiteit van de vrouw nog steeds onderwerp is van speculatie, is de gelaagde, subtiele expressie van haar gezicht wat de Mona Lisa zo intrigerend maakt. Haar glimlach lijkt te veranderen afhankelijk van de hoek waarin je haar bekijkt. Soms lijkt ze te glimlachen, soms kijkt ze melancholisch en op andere momenten lijkt ze haast onverschillig. Leonardo’s beheersing van sfumato — een techniek waarbij schaduwen zo fijn zijn aangebracht dat ze geen duidelijke grenzen hebben — creëert deze illusie van veranderlijke emoties.
Maar de faam van de Mona Lisa werd pas echt bevestigd toen het schilderij in 1911 werd gestolen uit het Louvre. De Italiaanse dief, Vincenzo Peruggia, wilde het schilderij terugbrengen naar Italië, waar hij vond dat het thuishoorde. Twee jaar later werd de Mona Lisa teruggevonden, en vanaf dat moment werd het schilderij een cultureel fenomeen. De diefstal zorgde ervoor dat mensen over de hele wereld nieuwsgierig werden naar dit ‘gestolen’ werk. Wat voorheen alleen door kenners en kunstenaars bewonderd werd, werd nu een icoon in de populaire cultuur.
Dan is er natuurlijk de man achter het meesterwerk, Leonardo da Vinci, een van de meest fascinerende figuren uit de kunstgeschiedenis. Naast schilder was hij ook beeldhouwer, wetenschapper, ingenieur, uitvinder en filosoof. Maar wat de meeste mensen niet weten, is dat Leonardo, ondanks zijn ongekende talent, een beruchte uitsteller was. Hij begon aan talloze projecten, maar maakte er opvallend weinig af.
Het gerucht gaat dat hij zijn laatste, definitieve streken op de Mona Lisa nooit echt heeft voltooid — het was een werk in progressie, zoals veel van zijn andere projecten. Het is zelfs bekend dat hij zijn opdrachtgevers regelmatig frustreerde door nooit op tijd te leveren. De man die plannen maakte voor revolutionaire machines en anatomische studies die hun tijd ver vooruit waren, kon zichzelf simpelweg niet dwingen om op de klassieke manier te werken, met deadlines en voltooiing in zicht.
Buiten zijn werk om was Leonardo ook een echte dandy. Hij was dol op mooie kleding, extravagant gedrag en was vaak te vinden in de hogere sociale kringen van Florence en Milaan. In een tijd waarin soberheid de norm was, droeg hij kleurrijke, soms haast vrouwelijke gewaden en baarde hij regelmatig opzien door zijn excentrieke gedrag. Hij had een zekere charme die mensen aantrok — zelfs koningen en hertogen konden niet om zijn persoonlijkheid heen.
En dan is er het feit dat Leonardo vermoedelijk openlijk homo was, iets wat in zijn tijd bijzonder gevaarlijk kon zijn. In 1476 werd hij zelfs kort gearresteerd op verdenking van sodomie, een ernstige beschuldiging in het conservatieve Florence van de Renaissance. Hoewel de zaak tegen hem werd geseponeerd, bracht het een zekere schaduw over zijn leven. Dit alles draagt bij aan het beeld van Leonardo als een ongrijpbare figuur — net zo mysterieus als de glimlach van zijn beroemdste werk.
En als je denkt dat het leven van Leonardo rustig en sereen was, dan vergis je je. Een van zijn beroemdste rivalen was niemand minder dan Michelangelo, een andere grootmeester van de Italiaanse Renaissance. De twee mannen, hoewel beiden genieën, konden elkaar niet luchten of zien. Leonardo verafschuwde Michelangelo’s brute, krachtige stijl, terwijl Michelangelo Leonardo beschuldigde van luiheid en van het nooit afmaken van zijn werken. Het verhaal gaat dat de twee regelmatig in het openbaar met elkaar in conflict kwamen, waarbij ze elkaar niet spaarden in hun beledigingen. Michelangelo zou Leonardo bijvoorbeeld in het openbaar bespot hebben omdat hij het beroemde ruiterstandbeeld van Francesco Sforza in Milaan nooit had afgemaakt. Leonardo, op zijn beurt, noemde Michelangelo's figuren "overdreven gespierd" en "te mannelijk".
Wat de Mona Lisa en Leonardo da Vinci bindt, is een gevoel van onvoltooide grootsheid. Net als de glimlach van Lisa Gherardini, die steeds van betekenis lijkt te veranderen, was Leonardo een man van tegenstellingen en geheimen. Hij was een genie dat de wereld op zijn kop zette met zijn inzichten, maar hij was ook een man die leek te worstelen met de verwachtingen van zijn tijd.
In dat opzicht belichaamt de Mona Lisa niet alleen de kracht van kunst, maar ook de complexiteit van de mens die haar heeft gemaakt. Leonardo da Vinci blijft een van de meest fascinerende figuren uit de geschiedenis, omdat hij, net als zijn meesterwerk, onmogelijk helemaal te doorgronden is.
En misschien, als we heel eerlijk zijn, is dat juist wat hem zo interessant maakt. Zoals met de Mona Lisa, blijven we kijken — hopend dat we de volledige waarheid ontdekken, terwijl we uiteindelijk worden teruggebracht naar het mysterie.
