Documentaireserie over provocateur Theo van Gogh

De docu opent met een bijzondere keuze: een liefdevolle briefwisseling die Van Gogh vlak voor zijn dood voerde met een meisje dat hij als jongen stilletjes aanbad. Het zet de toon voor een serie die, al dan niet bewust, Van Gogh’s gevoeligheid probeert bloot te leggen. De gebruikelijke ironie en provocatie zijn aanwezig, maar er wordt geprobeerd om die harde buitenkant te doorbreken. David de Jongh laat beelden zien van de jonge Van Gogh, schetst een beeld van een man met een bijna maniakale passie voor film en media. En ondanks zijn publieke imago als scherpslijper, toont de serie een kunstenaar die, zoals bevriende schrijver Theodor Holman het mooi samenvat, steeds op zoek was naar de waarheid en hypocrisie verachtte.

Van Gogh vond zijn grootste voldoening in het filmmaken, maar om de rekeningen te betalen werkte hij in de televisie- en journalistieke wereld. Zonder deze ‘bijbaantjes’ zou hij misschien slechts een voetnoot in de Nederlandse filmgeschiedenis zijn geweest. Maar het waren precies die columns en interviews waarin hij het Nederlandse medialandschap op scherp zette, waarin zijn intellect en vlijmscherpe vragen zijn gasten vaak volledig ontmaskerden. Hij was er een meester in: in enkele minuten ontdooiden politici, schrijvers, en bekendheden zich voor zijn draaiende camera, zich nauwelijks bewust van de onthullingen die zij prijsgaven. Ischa Meijer en Adriaan van Dis kunnen in deze lichtvoetige, maar confronterende aanpak als zijn evenknieën gezien worden.

Toch mist de documentaire bij vlagen balans. De serie besteedt een kwart van de tijd aan de moord op Van Gogh, een onderwerp dat gemakkelijk een aparte documentaire zou kunnen vullen. Het zet weliswaar zijn leven in historisch perspectief, maar de vraag blijft of deze episode niet de andere aspecten van zijn leven in de schaduw stelt.

Interessant is hoe De Hunkering aansluit bij de eerder dit jaar verschenen biografie over Van Gogh, waarmee het twintig jaar na zijn moord de belangstelling voor deze tegendraadse geest nieuw leven inblaast. Maar waar de biografie de complexiteit van Van Gogh’s karakter in verschillende dimensies onderzoekt, beperkt de documentaire zich soms tot clichés en bekenden uit de televisie- en schrijverswereld. Jammer is dan ook dat er maar weinig van zijn creatieve team aan het woord komt. 

Toch biedt de serie waardevolle inzichten, zoals Van Gogh’s onstuitbare drang om film na film af te leveren. Het had een zekere gretigheid en energie, bijna alsof hij steeds voor een deadline leefde die hij niet wilde missen. Hij leek altijd alweer met zijn hoofd bij het volgende project, zelfs tijdens de montage van zijn huidige film. De documentaire citeert acteur Matthijs van Heijningen die Van Gogh treffend omschrijft als “het geweten van Nederland”, die ons de spiegel voorhield en de hypocrisie van onze samenleving ontmaskerde. Dat doet de vraag rijzen hoe Van Gogh heden ten dage over de Nederlandse maatschappij had gedacht…

De vier delen van de docuserie Theo van Gogh, De hunkering is te zien op NPO Plus.