Bibliotheken in Nederland zijn de afgelopen jaren getransformeerd van traditionele boekuitleencentra naar dynamische ontmoetingsplekken met een breed maatschappelijk doel. Deze transformatie weerspiegelt de veranderende behoeften van de samenleving, waarbij kennisdeling en sociale interactie centraal staan. Het moderne concept van de bibliotheek gaat niet langer alleen over boeken lenen, maar over het creëren van een ruimte waarin mensen kunnen lezen, leren, ontdekken en elkaar kunnen ontmoeten.
.png)
Gebouw van Post Utrecht (Neude) met kunstwerk van Maarten Baas.
In het verleden stond de bibliotheek voornamelijk bekend als een plek om boeken te lenen. Dit beeld is in de afgelopen jaren sterk veranderd. Tegenwoordig fungeren bibliotheken als culturele hubs waar tal van activiteiten worden georganiseerd. In de Utrechtse Bibliotheek Neude, gehuisvest in een historisch postkantoor, kun je op een doorsnee dag niet alleen boeken lezen, maar ook deelnemen aan cursussen, lezingen, en zelfs festivals. Zo vond er recent een stripboekenmarkt plaats en werd een queer culture-festival georganiseerd. De bibliotheek heeft zelfs een jaarlijkse kampeernacht voor kinderen, waarbij de ruimte gevuld wordt met kleine tentjes, een evenement dat enorm populair is.
Deze diversiteit aan activiteiten is geen uitzondering. In 2022 werden er in Nederlandse bibliotheken bijna 406.000 activiteiten georganiseerd, een stijging van 84 procent vergeleken met 2019. Dit laat zien hoe de bibliotheek een ontmoetingsplek is geworden waar mensen samenkomen om te leren, ervaringen te delen en nieuwe dingen te ontdekken.
Met de invoering van de bibliotheekwet in 2015 is de rol van bibliotheken verder uitgebreid. Bibliotheken dragen niet alleen bij aan educatie, maar vervullen ook een belangrijke sociale functie. Ze bieden een veilige, neutrale plek waar iedereen welkom is, en dragen actief bij aan de democratisering van kennis en cultuur. De Utrechtse bibliotheekdirecteur Deirdre Carasso benadrukt dat ze de bibliotheek wil "democratiseren" door mensen niet alleen kennis te laten halen, maar ook te laten brengen. Dit betekent dat mensen uit de gemeenschap zelf activiteiten organiseren en bijdragen aan het aanbod. Zo worden voorleesuren in andere talen georganiseerd door buurtbewoners, en kunnen kinderen hun ongepubliceerde verhalen delen in een speciale bibliotheeksectie.
De bibliotheek is dus niet langer slechts een plek om kennis te halen, maar ook om kennis te brengen. Dit sluit aan bij de missie van de moderne bibliotheek: mensen de kans geven om levenslang te leren. Van digitale vaardigheden tot workshops over verduurzaming van woningen, de bibliotheken in Nederland bieden een breed scala aan cursussen en activiteiten aan voor diverse doelgroepen. In Utrecht organiseert de bibliotheek bijvoorbeeld workshops over digitale thema's (zoals de Digi-Dinsdag) en worden er cursussen gegeven in verschillende talen om zo een breder publiek te bereiken.
Bibliotheken zijn ook steeds meer betrokken bij maatschappelijke vraagstukken, zoals laaggeletterdheid en digitale uitsluiting. In Venlo worden bijvoorbeeld cursussen aangeboden voor ouderen die moeite hebben met computers, en de bibliotheek fungeert daar als een informatiepunt voor de digitale overheid. Deze verschuiving naar een breder dienstenaanbod zorgt ervoor dat bibliotheken toegankelijk blijven voor iedereen, ongeacht leeftijd of achtergrond.
Na een periode van bezuinigingen zien we de laatste jaren een herwaardering van de rol van bibliotheken. Dit komt mede door de erkenning van hun maatschappelijke waarde. Staatssecretaris Gunay Uslu van Cultuur en Media heeft aangekondigd dat gemeenten vanaf 2025 extra geld krijgen om ervoor te zorgen dat alle inwoners toegang hebben tot een volwaardige openbare bibliotheek. Dit is van groot belang, want hoewel het aantal bibliotheken de afgelopen tien jaar is afgenomen van 843 naar 744, blijft de behoefte aan bibliotheekdiensten groeien.
De nieuwe zorgplicht voor gemeenten, waarbij iedere inwoner toegang moet hebben tot een bibliotheek, weerspiegelt de erkenning van de educatieve en sociale rol die bibliotheken vervullen. Ze bieden een plek voor laagdrempelig contact, sociale interactie en educatie. In steden als Venlo wordt bijvoorbeeld veel aandacht besteed aan het terugdringen van laaggeletterdheid door middel van projecten zoals 'Boekstart', waarbij ouders van jonge kinderen worden aangemoedigd om te lezen. Daarnaast worden er speciale voorzieningen getroffen op scholen en in het mbo, zodat jongeren al vroeg de voordelen van de bibliotheek leren kennen.
De vraag is uiteraard of de plannen van de staatssecretaris van het vorige kabinet nog steeds worden uitgevoerd. De directeur van de Vereniging Openbare Bibliotheken, Klaas Gravesteijn, vat samen: “De ambitie van het kabinet is helder. Het bibliotheeknetwerk wordt versterkt en er wordt geïnvesteerd in de samenwerking tussen bibliotheken, kinderopvang en onderwijs. De ambitie valt echter moeilijk te rijmen met de voornemens van het kabinet om te bezuinigen op de Informatiepunten digitale overheid en om de btw op boeken, cultuur en bibliotheekabonnementen te verhogen. Wij hopen dat de Tweede Kamer de inconsistentie tussen beleid en financiering herstelt.” (Bron: VOB.)
Het is dus nog de vraag of er daadwerkelijk nieuwe investeringen vanuit de overheid komen, maar één ding staat vast: door de toenemende maatschappelijke vraag naar educatie en sociale cohesie, blijft de bibliotheek een belangrijke speler in de samenleving. Ze zijn meer dan ooit plekken waar mensen samenkomen om kennis te delen, nieuwe vaardigheden te leren en deel uit te maken van een groter geheel.
In een tijd waarin technologie en digitalisering steeds belangrijker worden, blijft de bibliotheek een fysieke plek waar mensen kunnen ontsnappen aan de dagelijkse hectiek en zich kunnen verdiepen in nieuwe werelden. De rol van de bibliotheek is daarmee niet alleen behouden, maar zelfs versterkt: als een baken van kennis, cultuur en samenkomst.
Meer weten of het culturele aanbod in Nederland, denk aan theaterstukken, opera, tentoonstellingen en concerten? Bekijk onze cultuuragenda!
