Sinds de moord op Navalny zijn er moedige Russen die bloemen leggen om hem te eren en te herdenken. Dat is gevaarlijk om te doen want ze kunnen worden gearresteerd. Dat vraagt om minder expliciete protestuitingen waarbij beelden (symboliek) worden gebruikt die niet iedereen direct begrijpt. Verbeelding is de grootste psychische kracht van de mens zowel om zelf te verbeelden als om beelden te begrijpen. Hoe kun je een symbool of een beeld gebruiken om iets duidelijk te maken?
Winslow Homer The veteran in a new field 1865 (61,3 x 96,8 cm)
In de kunstwereld wordt dit al veel langer gedaan. Op veel verschillende manieren. De trompe l’euil is een bekend fenomeen. Bovenstaand schilderij is een mooi voorbeeld van een ogenschijnlijk mooi neutraal beeld, gemaakt door een van de beroemdste Amerikaanse schilders Winslow Homer. Winslow is pas later schilder geworden. Hij was illustrator, tekenaar en correspondent in de burgeroorlog. Daarna ontwikkelt hij zich tot toonaangevende schilder.
Wat we zien is een prachtig en knap geschilderd tafereel. Los geschilderd met olieverf, bijna wat impressionistisch. Op het eerste gezicht een vredig plaatje van een boer die aan het werk is en koren maait met z’n zeis.
Daar is veel over te vertellen. Allereerst de datum 1865. De grote burgeroorlog in Amerika is net voorbij. Een oorlog over slavernij, vrouwenrechten maar ook handel. Generaal Robert Lee heeft zich overgegeven en Abraham Lincoln is vermoord.
Als je goed kijkt, vallen een aantal zaken op. De man staat met zijn rug naar de kijker van het schilderij. Dat heet in de kunstwereld een rugfiguur. Dat leidt in de wereld van de romantiek, dat je meekijkt naar wat de man doet en beleeft, maar het maakt hem ook anoniem. Het kan iedereen zijn. Maar dit is niet iedereen. In de rechter benedenhoek ligt een uniform jas met knopen en een veldfles. Daaraan kun je herkennen dat dit een veteraan is die gevochten heeft voor de zuidelijke staten. De titel ‘de veteraan in een nieuw veld’ is uit te leggen als; het slagveld is een korenveld geworden. Het koren staat voor nieuw leven. Het inwisselen van geweld, dood en verderf door de mens voor een wereld van vrede, waarbij koren staat voor voeding en leven.
Een nog andere invulling is dat de blanke man (in de zuidelijke legers waren nauwelijks zwarte mannen omdat ze vochten voor het behoud van de slavernij) koren maait. Nu wordt koren vooral in de noordelijke staten geteeld. In de zuidelijke staten is het meer katoen en maïs. Daarmee is dit ook een symbool van de strijd tussen noord en zuid.
Een sterk beeld is de zeis. Oorspronkelijk schilderde Homer een dubbelbladige zeis die doorgaans gebruikt werd voor het maaien en oogsten van koren. Hij wijzigde dat in een enkelbladige. Omdat die sterker wordt geassocieerd met de dood. De man met de zeis. Hij schilderde eerst een zeis met een soort hark eraan zodat boeren in één keer konden snijden en het koren bij elkaar harken. Als je goed naar het schilderij kijkt zie je dat Homer die hark heeft weggepoetst. Je ziet de strepen nog.
Een beeld als een stil protest. Homer maakte er verschillende. Maar je hebt wel het verhaal nodig om het te doorgronden. Zowel de geschiedenis als je waarnemingsvermogen.
Jaap Lensen
Met dank aan Harry Velema instituut Dante.
