In een overvolle veilingzaal van Sotheby’s in New York viel dinsdagavond een stilte die alleen wordt opgeroepen door kunstwerken die de geschiedenis naderen. Na een intensieve biedstrijd van negentien minuten, met zes internationale kopers aan de telefoon en in de zaal, viel de hamer: Gustav Klimts Portrait of Elisabeth Lederer (1914–1916) werd verkocht voor $236,4 miljoen. Daarmee vestigde het werk een nieuw record als het duurste moderne kunstwerk ooit geveild — en markeert het een opmerkelijke heropleving van de internationale kunstmarkt.
.png)
De laatste jaren waren veilingen grillig: onzekerheid door geopolitieke spanningen, marktvolatiliteit en strengere importheffingen temperden de kooplust van verzamelaars. Maar deze week leek het alsof de turbo weer werd aangezet. Alleen al bij Sotheby’s en rivaal Christie’s wisselde meer dan $1,4 miljard aan kunst van eigenaar. En daarbinnen werd één portret het symbool van een markt die haar bravoure herwint.
Het portret toont Elisabeth Lederer, dochter van August en Serena Lederer: industrieel erfgenamen, kunstmecenassen en prominente figuren in het culturele Wenen van de vroege twintigste eeuw. Elisabeth staat frontaal, gehuld in een lichte, bijna etherische jurk, omgeven door een blauw abstract decor dat laat zien hoe Klimt in zijn latere periode decoratieve technieken mengde met verfijnde portretkunst.
Dat de Lederers zo’n prominente plaats innamen in het Weense kunstleven was mede te danken aan hun intensieve samenwerking met Klimt. De familie was jarenlang een van zijn belangrijkste opdrachtgevers; Serena Lederer werd wel eens beschreven als Klimts muze én beschermvrouw. In hun statige Weense salons hingen tientallen van zijn werken, waaronder vele portretten van familieleden.
De geschiedenis van Portrait of Elisabeth Lederer kent echter een duistere onderstroom die het stuk niet alleen artistieke maar ook historische waarde geeft.
Toen nazi-Duitsland in 1938 Oostenrijk annexeerde en de vervolging van Joodse families in Wenen begon, werd de omvangrijke kunstcollectie van de Lederers grotendeels geroofd. Klimts werken - hoog gewaardeerd op de internationale kunstmarkt - waren een gewilde buit.
Maar de familieportretten, waaronder dat van Elisabeth, bleven vreemd genoeg gespaard. Volgens kunsthistorici beschouwden nazi-functionarissen persoonlijke portretten van Joodse families als minder waardevol; een pijnlijke maar ironisch beschermende factor.
Elisabeth zelf gebruikte vervolgens een gedurfde strategie om te overleven. Door te beweren dat zij een buitenechtelijk kind van Gustav Klimt was — en daarmee volgens nazi-logica slechts half-Joods - wist ze deportatie te voorkomen. De claim was historisch onbewezen maar door de bezetter geaccepteerd. Het portret dat ooit bedoeld was als hommage aan haar afkomst, werd zo onverwacht een schild tegen vervolging.
Na de oorlog werd het schilderij gerestitueerd aan haar broer, Erich Lederer, waarna het decennialang in privécollecties bleef. De verkoop in New York is de eerste keer dat het werk publiekelijk werd aangeboden op een internationale veiling.
Economen en kunstexperts zien in de recordverkoop zowel een symbolisch als een praktisch signaal. De categorie “blue-chip art” — museumwaardige werken van iconische kunstenaars, lijkt immuun voor marktcycli. Maar zelfs binnen dat segment waren de laatste jaren voorzichtigheid en terughoudendheid voelbaar.
Het bedrag van $236,4 miljoen brengt daar verandering in. Het katapulteert Klimt voorbij Andy Warhol, wiens Shot Sage Blue Marilyn sinds 2022 de titel van duurste modern werk droeg. Alleen Leonardo da Vinci’s Salvator Mundi staat nu nog bovenaan de lijst van duurste veilingresultaten.
Voor veilinghuizen is het succes bovendien een bevestiging dat ultra-wealthy verzamelaars bereid zijn hoge bedragen te investeren in kunst met zeldzame historische en culturele resonantie. Een portret dat de dramatische evolutie van Europa — van de decadentie van fin-de-siècle Wenen tot de gruwelen van het nazisme — in zich draagt, voldoet ruimschoots aan dat profiel.
Wanneer je het portret vandaag ziet, Elisabeth in haar serene houding, haar blik zacht maar ongrijpbaar, is het niet alleen een esthetisch hoogtepunt van Klimts oeuvre. Het is een monument voor een verdwenen wereld en een verhaal van overleven tegen de achtergrond van een verscheurde geschiedenis.
De nieuwe eigenaar blijft anoniem, maar het werk zal ongetwijfeld onder intensieve belangstelling reizen naar een privécollectie of museumkluis. Daarmee verdwijnt het wellicht opnieuw voor jaren uit het publieke oog.
Toch blijft de echo. De verkoop van Portrait of Elisabeth Lederer is niet alleen een record, maar een herinnering dat kunst, net als geschiedenis, nooit volledig kan worden geveild: slechts tijdelijk van eigenaar wisselt.
