Het hoger onderwijs in Nederland en elders wordt momenteel geconfronteerd met twee belangrijke demografische verschuivingen: de zogenaamde "enrollment cliff" en de "longevity boom". Terwijl deze ontwikkelingen op het eerste gezicht uitdagingen lijken te bieden, vertegenwoordigen ze ook ongekende kansen voor het herontwerpen en innoveren van het onderwijslandschap.
.png)
De "enrollment cliff" verwijst naar de verwachte scherpe daling van het aantal jongeren dat de traditionele leeftijd heeft om naar de universiteit te gaan. Volgens voorspellingen zal het aantal 18-jarigen vanaf 2025 met ongeveer 15% dalen. Dit betekent dat het hoger onderwijs een verlies van meer dan een half miljoen potentiële studenten kan verwachten in de komende jaren. Deze demografische trend wordt aangedreven door dalende geboortecijfers en een toenemende scepsis over de waarde van traditionele hogeronderwijsroutes.
Deze daling van het aantal studenten stelt universiteiten en hogescholen voor aanzienlijke uitdagingen. Velen zijn financieel afhankelijk van een stabiele instroom van nieuwe studenten om hun operationele kosten te dekken. Bovendien is het behouden van een voldoende groot en divers studentenbestand cruciaal voor het vervullen van de onderwijs- en onderzoeksdoelen van deze instellingen.
Tegelijkertijd zien we een andere belangrijke demografische verschuiving: de "longevity boom". De levensverwachting blijft stijgen, en daarmee groeit ook het aantal ouderen in de samenleving. Tegen 2034 zal het aantal mensen ouder dan 65 voor het eerst groter zijn dan het aantal jongeren onder de 18. Deze trend biedt enorme kansen voor hogeronderwijsinstellingen om nieuwe doelgroepen aan te boren en hun aanbod uit te breiden.
Een langer leven betekent dat mensen na hun pensioen nog decennia actief kunnen blijven. Veel ouderen zijn niet tevreden met een traditioneel pensioen waarin ze enkel rusten; ze willen blijven leren, nieuwe vaardigheden ontwikkelen en maatschappelijk betrokken blijven. Dit biedt het hoger onderwijs de kans om een nieuwe markt te ontwikkelen: het levenslang leren voor ouderen.
Vooruitstrevende universiteiten spelen al in op deze kansen door innovatieve programma's en modellen te ontwikkelen die specifiek zijn ontworpen voor een oudere doelgroep. Een voorbeeld hiervan is het "midlife transition program" dat door universiteiten zoals Harvard en Stanford is geïntroduceerd. Deze programma's bieden oudere volwassenen de kans om toegang te krijgen tot universitaire middelen en ervaringen die hen helpen bij de overgang naar een nieuwe fase in hun leven.
Een ander interessant concept is dat van "university-based retirement communities" (UBRC's). Dit zijn seniorenresidenties die zich op of nabij universiteitscampussen bevinden en die bewoners toegang bieden tot campusfaciliteiten en academische programma's. Een voorbeeld hiervan is Mirabella aan de Arizona State University, waar senioren als volwaardige leden van de campusgemeenschap worden beschouwd.
Daarnaast zijn er initiatieven zoals het Age-Friendly University Global Network, dat inmiddels meer dan 100 universiteiten wereldwijd omvat. Deze universiteiten hebben zich gecommitteerd aan het bevorderen van een mentaliteit gericht op levenslang leren, waarbij oudere volwassenen integraal deel uitmaken van de universitaire gemeenschap,
Hoewel veel van deze initiatieven momenteel kleinschalig zijn en gericht op welgestelde individuen, ligt de toekomst in het schaalvergroten en democratiseren van deze modellen. Dit betekent dat universiteiten hun infrastructuur en onderwijsmethoden zodanig moeten aanpassen dat ze toegankelijker worden voor een bredere en diverse groep van oudere volwassenen.
Een mogelijke strategie is om deze programma's betaalbaarder en flexibeler te maken, zodat ze aantrekkelijk zijn voor een groter deel van de bevolking. Dit zou niet alleen het hoger onderwijs inclusiever maken, maar ook bijdragen aan een meer verbonden en productieve samenleving, waarin kennis en ervaring van ouderen actief worden benut.
De combinatie van de enrollment cliff en de longevity boom vormt een unieke kans voor hogeronderwijsinstellingen om hun traditionele rol te heroverwegen en te innoveren. Door in te spelen op de behoeften van een ouder wordende bevolking, kunnen universiteiten en hogescholen niet alleen hun relevantie behouden, maar ook bijdragen aan een inclusievere en duurzamere samenleving.
Deze demografische verschuivingen dwingen het hoger onderwijs om zichzelf opnieuw uit te vinden en een breder, diverser publiek te bedienen. De toekomst van het hoger onderwijs hangt af van hoe goed instellingen in staat zijn om te anticiperen op en in te spelen op deze nieuwe realiteit
