In 1905 verscheen een boek Woman painters of the world over tweehonderd vrouwelijke schilders vanaf begin van de achttiende eeuw. Lang werd gedacht dat vrouwen niet zo konden schilderen als mannen. Dat dit boek in dit jaar uitkwam, was eigenlijk al revolutionair. Vrouwen telden nauwelijks mee in de kunst. In het begin van de negentiende eeuw waren er best veel vrouwen die schilderden, maar vrouwen werden geacht te trouwen en daarna te stoppen met kunst maken.
Er was destijds al veel kwaliteit zichtbaar, maar het was vaak afhankelijk van het gezin waar ze uitkwamen en de man met wie ze trouwden of ze in staat waren om hun kunst voort te zetten. Het was gebruikelijk dat zodra er getrouwd werd de vrouw stopte met schilderen. Dat is een van de redenen dat diverse vrouwen nooit getrouwd zijn, zodat ze zich verder konden ontwikkelen in de schilderkunst. Helaas ook nu nog moeten vrouwen opboksen tegen de mannelijke dominantie in de kunstwereld, al is er gelukkig wel steeds meer aandacht voor.
Mary Cassatt is een van de vrouwen die in dit boek besproken wordt. Cassatt was Amerikaanse, maar verbleef grote delen van haar leven in Frankrijk. Voor Mary Cassatt gold ook dat ze niet geacht werd zich als kunstenaar te ontwikkelen. Ze werd geboren in Pittsburgh (Pensylvania) in 1844. Ze kwam uit een rijke bankiersfamilie. Na enige jaren waarin het gezin in Parijs en Genève woonde, deed Mary haar studie aan de Pennsylvania Academy of Fine Arts in Philadelphia. Dit was zeer tegen haar vaders zin in, die eigenlijk zijn dochter meer als een huisvrouw zag, maar Mary was vastbesloten een schilderscarrière op te bouwen.
Daarna wilde ze in Parijs verder studeren en ook dat kostte enige strijd met haar vader. Dat ging zover dat hij op zeker moment haar schilderspullen niet meer wilde betalen. Daarop vernietigde Mary een portret van haar vader, zegde de huur van haar studio op en probeerde zelf een bestaan op te bouwen. Dat lukte uiteindelijk met veel pijn en moeite (een aantal schilderijen gingen helaas op in een brand). De aartsbisschop van Pittsburgh gaf haar opdrachten om kopieën te maken van schilderijen waarmee ze geld verdiende. Zo kon ze uiteindelijk weer naar Europa.
Het is erg boeiend om over haar leven te lezen en te horen en deze column is veel te kort om daar verder op in te gaan. Ze schilderde veel kinderen en vrouwen. Ze was een feministe van de eerste orde.
Ze ontwikkelde een vriendschap met Edgar Degas, die haar zeer stimuleerde vooral haar eigen gang te gaan. Dat deed ze zeker. Ze was zeer veelzijdig en wat haar karakteriseerde was haar geheel eigen kijk op dingen. Bijvoorbeeld: Dit schilderij ‘het meisje in de blauwe ligstoel’ uit 1878.
Behalve dat het prachtig geschilderd is, met aandacht voor het blauw, de details en de compositie, is de echte oogtrekker het kind. De wijze waarop het meisje hier ligt, is zo’n bekend peuter/kleuter gedrag. Wat ze uitstraalt is: “Ik heb nergens zin in, ik wil niet, laat mij met rust.” Kennen we dat allemaal niet, zelfs als volwassene? Maar zo direct als een kind dit kan laten zien dat durven we als volwassenen niet meer. Zo’n onderwerp is in de hele kunstgeschiedenis nog nooit zo geschilderd en vertoond. Maar Mary Cassatt deed het.
Zou een man in staat zijn om dit te schilderen? Technisch gezien misschien wel, maar mannen zien dit helemaal niet. En dat maakt het werk van Mary Cassatt uniek en bijzonder. Haar vrouwelijke blik komt in veel van haar schilderijen prominent naar voren. Dit schilderij werd overigens geweigerd voor de wereldtentoonstelling. Uiteraard door mannen die daar de dienst uitmaakten. Omdat meer van haar werk geweigerd werd door de Salon nodigde Degas haar uit voor de vierde tentoonstelling van Impressionisten. Hoewel ze vaak tot de impressionisten werd gerekend, is haar werk feitelijk meer realistisch van aard. Cassatt vond zichzelf geen impressionist. Ze wilde nergens bij horen.
Dankzij haar werd het impressionisme in Amerika wel geliefd omdat zij het daar introduceerde. Met Edgar Degas bleef de relatie goed totdat ze ruzie kregen. Degas stond bekend als een erg lastige en moeilijke man en Mary Cassatt was zeer wilskrachtig.
Mary Cassatt bleek diabetes te hebben en werd aan het einde van haar leven blind. Vanaf 1913 kon ze niet meer schilderen. Ze is een pionier gebleven, heel haar dynamische leven lang. En een (mede) wegbereider voor vrouwelijke kunstenaars.
Met dank aan Harry Velema, Instituut Dante, voor de kunstlessen die inspiratie bieden voor onder andere deze column.
