De komende tijd start ik bij Proudies een reeks over iconische kunstwerken. Dat zijn beelden of schilderijen die mateloos populair zijn en bijna iedereen kent. Het is de vraag waarom. Wat maakt het beeld los bij mensen? Wat doet zo’n werk met de beschouwer? Ik heb niet de pretentie daar precieze antwoorden op te geven maar het is een boeiende exercitie er op zn minst eens bij stil te staan.
De denker is een beeld dat Auguste Rodin maakte als een afbeelding bij een beeldengroep ‘De Poorten van de Hel’. Deze reusachtige groep was gemaakt naar aanleiding van een boek van Dante Divina Commedia in opdracht van de stad Parijs als een portaal voor het museum van schone kunsten. Rodin heeft het eigenlijke werk echter nooit afgekregen. Hij werkte er 37 jaar aan. Het museum werd overigens ook nooit gebouwd. De beeldengroep bevindt zich in Rodin museum in Parijs in Frankrijk en een ander afgietsel in Amerika.
Dit is belangrijk om te weten wanneer je naar De Denker kijkt. Het beeld bevindt zich in het midden van het tympaan en toont De Denker, die gekweld mijmert boven de ellende van de hel, waarin het menselijk lijden wordt uitgedrukt.
Rodin: “De poorten der hel tronen ons eigenlijk de hel binnen in de mens, de kwelling die ieder voelt die de slagen van het lot moet verduren, die zich verdedigt, die een glimp opvangt van schoonheid en vervulling, maar die tenslotte eenzaam ten ondergaat…”
Maar die denker -de inspirerende en mysterieuze figuur- wie is hij, waar denkt hij aan, hoe komt hij daar, waartoe roept hij op? Dat zijn vragen die mensen sinds Rodin hem schiep al bezig hebben gehouden. Het is een soort Jeremia van Michelangelo (Sixtijnse kapel). Of is het Dante zelf als le premier (de eerste), le poëte (de dichter) die nadenkt over de opbouw van zijn gedicht? Is het de Schepper? Of is het Rodin zelf die weliswaar uitging van Dante’s epos, maar gaandeweg zijn ideeën ontwikkelde over de hel, het lijden dat de mens zichzelf aandoet? Het lichaam van de denker is zeer gespierd en krachtig. Een atletische gestalte in gepeins. Het hoofd eigenlijk te groot, maar dat komt omdat je het hoofd van beneden bekijkt en dan zijn de proporties weer goed (in de beeldengroep).
De denker wordt veel gebruikt en afgebeeld met onnoemelijk verschillende bedoelingen en interpretaties. Vanaf de verlichting (1650 tot de Franse revolutie in 1789) wordt de rede, het verstand oftewel het denken verheven tot bron van kennis. De romantiek die daarna, in de tijd van Rodin, opgang doet heeft meer aandacht voor intuïtie verbeelding en emotie.
Dit beeld verenigt, zou je kunnen zeggen, beide stromingen.
Hoe dan ook, de Denker denkt over het lijden van de mens. Misschien is het die confrontatie, omdat geen mens het lijden wordt bespaard. Het zet ons even stil. In verdriet, wanhoop of machteloosheid. Het roept ook wel iets op van eenzaamheid of juist het (even) alleen willen zijn. Zoals deze denker voor de poorten van de hel staat.
Er zijn vele duplicaten gemaakt waarvan er een in het Singer museum in Laren staat. In 2007 is het beeld slachtoffer geworden van koper rovers die de beeldentuin plunderden. Twee dagen later werd het beeld teruggevonden, maar het was gehavend. Het was bewerkt met een haakse slijper. Gelukkig werd het in twee jaar gerestaureerd en gekwalificeerd als een echte Rodin, omdat er in Parijs een gipsmodel van werd gevonden. Natuurlijk was het schokkend zo’n gehavend beeld terug te vinden, maar zo vertegenwoordigde het misschien nog wel sterker het denken over het lijden van de mens: “Wiens kreten verloren gaan in de hemelen” (Rodin) Het is een nog krachtiger symbool geworden. Confronterend met de werkelijkheid van alledag. Een pessimistisch en troosteloos beeld. Met een denker. Geen verlosser. Maar ook een beeld van grenzeloze schoonheid.
Een beeld om over na te denken.
Jaap Lensen
Meer lezen van Jaap?
