Ik schrijf columns over kunst uit liefhebberij. Geïnspireerd door een kunstwerk dat ik tegenkom in musea, tijdens reizen of bij toeval op straat of zelfs digitaal of in de krant. Ik bewaar het en probeer daar, wanneer het mij raakt, iets over te schrijven.
Sacha Bronwasser is andere koek. Zij is professioneel kunsthistorica en schreef ongeveer twintig jaar lang kunstkritieken in de Volkskrant en nu nog voor diverse media. En ik kende haar niet eens tot ik het boek Luister las. Ik vond het wel een goed boek waarbij haar bijzondere stijl van verhalen me opviel.
Ik kocht meteen haar boek De Lotgenoten nadat ik een interview met haar op Radio 1 had gehoord. Want ik begreep dat zij over kunst schrijft, maar dan anders. Ze schrijft niet over zomaar kunst, maar naar aanleiding van een kunstwerk waar ze letterlijk lang naar kijkt. En dan verzint ze een verhaal. Het kunstwerk is daarin niet eens een illustratie, maar meer een letterlijk uitgangspunt waarop zij haar verbeelding laat werken. “Het is mijn vak om woorden te vinden waarmee ik beelden kan beschrijven,” zegt ze in een interview met Trouw (11/1/ 2025). Ze haalt hierbij de kunstenaar aan Guido van der Werve die stelde: “Het maken van kunst is een proces waarbij je geleidelijk het slachtoffer wordt van je eigen dagdromen.”
Dat is volgens mij precies wat ze doet in deze bundel de Lotgevallen.
Het boek bestaat uit geheel verschillende korte verhalen, geïnspireerd door verschillende kunstvoorwerpen.
Het eerste verhaal is misschien wel het meest representatief hoe ze werkt. Het begint met een afbeelding van Femmy Otten, De Zeelepel (olieverf op negentiende-eeuwse houten lepel), 2008
Het is een sciencefiction verhaal waarbij Kara de hoofdpersoon wordt gevraagd te solliciteren bij de associatiedienst. Daar wordt ze getracht om voorwerpen uit vervlogen tijden middels associatie te herkennen en de functie te bepalen. Kaja moet een voorwerp associëren wat mogelijk gebaseerd is op dit kunstwerk.
Wat een geweldige vondst! De toekomst, die er overigens niet erg aanlokkelijk uitziet, heeft de vaardigheid om te associëren nodig om de verloren geschiedenis betekenis te geven. Ik zie het als een onderliggende waarschuwing naar de huidige tijd waar de spreuk “Zij die hun geschiedenis vergeten, zijn gedoemd om deze te herhalen.” Dit bekende gezegde van filosoof George Santayana, werd ook door Churchill gebruikt.
“Associatie is het in gedachten verschillende zaken met elkaar in verband brengen. Het gelegde verband kan reëel zijn en op rationele conclusies of waarneming berusten. Een associatie kan ook niet-reëel zijn, zoals gebaseerd op een veralgemenisering of op een vooroordeel,” aldus Wikipedia. Dit laatste doet Bronwasser. In het interview op Radio 1 vertelde ze dat ze het beeld van het kunstwerk soms al weken heeft bekeken. En dan pas komt het verhaal.
Ze laat haar fantasie op een heel vrije manier los, wat ieder verhaal een geheel eigen karakter geeft. In het verhaal staat het beeld soms aan het begin, soms in het verhaal zelf en soms aan het einde alsof hier de conclusie in beeld komt. Maar dat is en blijft de vraag. Ze gebruikt een beeld en verbeeldt dit uiteindelijk tot een verhaal. En net als bij kunst, schilderijen en beelden, gaat het ook bij verhalen om het oog van de beschouwer die betekenis geeft. Het is een mooie vorm van Imaginatie. Imaginatie is het krachtigste psychologische middel van de mens. Het is immers de manier waarop de geest informatie codeert, opslaat en verwerkt. Wat mensen werkelijk zijn, is dan ook te vinden in hun innerlijke beelden. En dat doet dus ieder op de eigen unieke wijze.
“Kunst – of eigenlijk: verbeelding- doet er toe, óók voor degenen die denken dat het alleen maar hobby is voor mensen met te veel geld,” zegt Bronwasser in een interview voor Trouw.
En zo is het.
