Als in de winter de eerste nachtvorst wordt verwacht dan krijg ik altijd een beetje de kriebels. Ik ga op Internet de weersvoorspellingen checken. Verhit laat ik alleen het weermodel dat de meest gewenste cijfers toont (minstens twee weken nachtvorst) tot mij doordringen. Ik maak mezelf graag iets wijs. Daarna haal ik steevast mijn schaatsen van zolder. Liefdevol wrijf ik met een oude poetsdoek het vet van de ijzers. Ik kijk voor het slapen gaan naar de hemel. Jazeker, een heldere sterrennacht. Het gaat vast keihard vriezen.
Ik, boomer van het eerste uur, en kind van een langzaam verdwijnend tijdperk, betrap mezelf op de goedgelovigheid van een kleuter. Ja echt hoor! De wind uit het Oosten brengt een bijtende vrieskou. Onze sloten en plassen veranderen als bij toverslag in een spiegelende ijsvlakte. Het hoeft maar twee weken flink te vriezen, zeg ik tegen mezelf, en dan...
Maar dan komt de realiteit hard binnen. Een pushbericht van NOS.nl. Mijn illusie spat uitéén in duizenden stukjes kristal. De cijfers liegen er niet om. Waar dertig jaar geleden de kans op de Elfstedentocht nog twintig procent was, schat het KNMI die nu op een schamele acht procent. In 2050 is de kans dat de bevroren Friese waterwegen zo’n 25.000 schaatsers kunnen dragen nog maar één procent. 2050! Dan ben ik 84 jaar. In 2100 is de kans op twee weken nachtvorst nagenoeg nul. De klapschaatsen kunnen dan voorgoed in het schaatsmuseum gelegd worden, naast de Friese Doorlopers.
Ik zie Gen Z alweer met de ogen draaien want wat bezielt die witte man van bijna negenvijftig jaar nu weer met zijn praatjes? Elfstedentocht? Doorlopers? Waar heeft die boomer het allemaal over? Luister, lieve Instagramkinderen, ik heb het over een ervaring uit andere tijden. Een beleving die niets van doen heeft met de steriele perfectie van kunstijsbanen, waar men eindeloos in cirkels ronddraait zonder ziel. Nee, ik heb het over schaatsen op echt ijs, krakend natuurijs. Het begint alleen al met het geluid. Mijn leeftijdgenoten weten vast wat ik bedoel. Een helder getik van ijzer op bevroren water. Als de omstandigheden ideaal zijn maakt ijs zomaar geluid. Dat wisten jullie niet, hè? Een klagend hoog gezang dat zich onder water voortplant en zachtjes afsterft. Pjoeng, Pjoeng… Pjoeng... Pjoeng. De kenner hoort aan de toonhoogte hoe dik het ijs is. Want zingend ijs breekt niet.
De meeste schaatsers hebben maar één diep gekoesterde wens: deelnemen aan de Tocht der Tochten in Friesland. Mijn enige echte officieuze tocht der Tochten staat me nog helder voor ogen. Ik heb er bewijs van. Zie onder in de Boomer Box. Het was januari 2012. De echte Elfstedentocht was net afgelast, Erben Wennemars had tranen met tuiten gehuild bij Matthijs van Nieuwkerk in de DWDD. Mijn goede vriend Fokko en ik waren vastbesloten. Het was nu of nooit. Vrijdag om zeven uur ’s ochtends stapten we op het ijs. De Zwette leidde ons naar Sneek. Dertien uur later en tien Friese stadjes verder, na een tocht van tweehonderd kilometer op twee ijzers van 1.1 mm breed, kropen we uitgeput maar zielsgelukkig de kade op bij de Oldehove in Leeuwarden. De laatste vijftig kilometer hadden we strompelend afgelegd in het stikdonker, we realiseerden ons geeneens dat we op de beroemde Bonkevaart reden.
Nog nooit had zo’n Grutte Pier me zo goed gesmaakt in het café bij de Oldehove. Na 3 flesjes probeerde ik op te staan om naar de WC te gaan. Ik zat vastgenageld. Mijn arme gezwollen voeten waren veranderd in grote trollenlaarzen. Elke stap gaf honderd messteken per zool. Het sprookje van de Kleine Zeemeermin was er niets bij. Maar tsjonge wat voelde ik mij trots en intens tevreden. De Elfstedentocht geschaatst. Dat pakten ze mij nooit meer af.
Het mooie aan schaatsen is dat we het in Holland al eeuwen doen. Kijk op het schilderij van Hendrick Avercamp uit 1608 dat in het Rijks hangt. Het hele dorp vermaakt zich op het ijs. Wufte notabelen en boerenkinkels. Het perspectief vanaf het water is ook fantastisch. Omdat je plotseling op sloten en plassen rijdt, bezie je de wereld als een dobberende eend. Je komt op plekken waar je nog nooit bent geweest. Toch kun je heel ver kijken. Aan de horizon zie je aan het silhouet welk gezicht een dorp of stad heeft. Zo herkende je vroeger Utrecht van mijlenver al aan de Domtoren en Leeuwarden aan de Oldehove. Omdat je nu in een blik op vier wielen opgesloten zit en laag over een snelweg een stad binnen rijdt, kennen we dat beeld niet meer. Bovendien wordt dit stadsgezicht nu verstoord door hoge kantoorkolossen zonder karakter.
Het is een Nederland dat we dreigen kwijt te raken. Een Nederland waarin steden nog herkenbaar waren aan hun gezicht. Een Nederland waarin je nog kon schaatsen van Ransdorp naar Zuiderwoude en daarna met gemak de Gouwzee kon oversteken naar Marken. Langs knotwilgen en bruine rietkragen die in een goudgele gloed door het weiland meanderen. Boven je hoofd een strak blauwe lucht. Een groep gakkende ganzen doorklieven luidruchtig de hemel. Waar een vriendelijke dorpsbewoner tapijten over de weg legde en erwtensoep verkocht voor een habbekrats - nooit smaakte zo’n bekertje soep beter dan op het natuurijs, ’s ochtends in de zon.
Gen Z mag zich afvragen waar deze oude man zich zo druk om maakt. Maar zij die het hebben meegemaakt, die weten het. Om met Nescio te spreken: zij hebben gezien dat het goed was. Het was meer dan sport, meer dan traditie. Het was een jaarlijks wonder dat ons verbond met het landschap, met elkaar, met een geschiedenis die teruggaat tot de tijd van H. Avercamp. En misschien, heel misschien, als de weergoden ons nog één keer gunstig gezind zijn...
Boomerbox
Marlin schaatst De Elfstedentocht in 2012
