Het is bijna Pasen. De 40 dagen bezinning zijn volop bezig. Het laatste avondmaal van Jezus met zijn discipelen speelt in deze periode en is een geliefd onderwerp bij kunstenaars. Het is werkelijk ontelbare keren verbeeld. Van klassiek tot modern, van Leonardo (da Vinci, 1495-98 en helemaal actueel door de Da Vinci code) tot Dalí. Maar hier op deze afbeelding zien we het geheel anders. Kijk maar eens goed naar dit vijfluik. Wat valt u op?
Dit is een beeld van fotograaf en regisseur Raoef Mamedov, Azerbeidjaan, geboren in 1956 en tegenwoordig regisseur voor de televisie in Moskou. Of hij daar nu nog werkt is onduidelijk. In 2022 is hij gearresteerd maar gelukkig na een tijd met kneuzingen en blauwe plekken weer vrijgelaten. Hij werkte 20 jaar als verpleger in een psychiatrisch ziekenhuis waar ook veel mensen met het syndroom van Down verbleven. Dat maakte veel indruk op hem. Met deze mensen heeft hij diverse films en fotosessies gedaan waaronder deze: Het laatste avondmaal. Deze enscenering is gebaseerd op het schilderij (fresco) van Leonardo. Da Vinci was de eerste die een levendig avondmaal schilderde waarbij mensen niet stijf aan tafel zaten, maar met elkaar in contact waren. In het schilderij was ook Judas volop aanwezig. Schilders voor Da Vinci lieten Judas achterwege of apart zitten.
Ik voeg een klein plaatje van het schilderij toe zodat u zelf kunt zien dat de opstelling vrij minutieus is opgezet. Mamedov heeft dezelfde attributen gebruikt als Da Vinci en daardoor kun je discipelen herkennen (de geldzak van Judas, de dolk van Petrus). Maar Jezus heeft een tinnen bord en een bril voor zich. Een hand open op tafel en een hand bijna zegenend op tafel. De discipelen zitten hier slechts met brood en wijn precies zoals ze zijn. Identiek gekleed in het wit. Ze uiten dezelfde emoties als in het schilderij van Da Vinci. Jezus heeft zojuist verteld dat hij weet wie hem verraden zal. De wereld stort in. Uit een manuscript uit de 18e eeuw weten we de namen van de discipelen en kunnen we afleiden wat er wordt uitgedrukt. Verbijstering en perplexheid bij het drietal links; Bartholomeus, Andreas (beide handen omhoog; het “einde” gebaar) en Jacobus. Judas leunt bijna uitdagend op tafel. Petrus vraagt Johannes, kwaad, om uit vinden wie het is, Jezus in het midden bijna eenzaam, nodigend tot de maaltijd, Thomas (kwaad), Jakobus de Meerdere (verbijsterd, lijkt Thomas en Philippus tegen te houden), Philippus (zoekt naar uitleg), Mattheüs, Thaddeüs en Simon zijn in heftig gesprek, waarschijnlijk over het verraad, waarbij Simon degene lijkt met de verklaring.
Wat zo bijzonder is in deze foto/schilderij zijn de mensen met wie Mamedov werkt. Mensen die wij vroeger mongooltjes noemden. Zes jongens spelen de twaalf rollen. Dat geeft een schokeffect. Dit is niet wat je verwacht. Verrassing. Schrik. ‘Mag dat?’ vragen. Hoort dat wel? Het is confronterend dat wij “normale mensen” zo reageren op zo’n beeld. Waarom doen we dat? Wat raakt ons daarin?
Het heeft denk ik toch te maken met ons onbewuste discriminatoire inborst. Alles wat anders is en op een of andere wijze tegen alle morele verwachtingen ingaat geeft een reactie. Tegelijkertijd wordt in het denken dit weer gecorrigeerd. Bijvoorbeeld; Oh ja, zo kan het ook, dit is dus mooi! Of modern of welk sociaal wenselijk equivalent je ook wilt of kunt gebruiken. Mamedov heeft zeker bewust gebruik gemaakt om deze effecten los te maken. Dat is wat kunst hoort te doen. En dan je er bewust van worden.
Minstens zo belangrijk is de inhoud. Als je er naar kijkt, de beelden ziet en laat doordringen wat hier wordt neergezet. De verwachting van angst, onzekerheid over de toekomst, dreiging. En dan weer naar de acteurs in dit drama. En de rustige Jezus in het midden. Aangrijpend, ontroerend, confronterend en veelzeggend.
PS: Het werk is in 2022 aangekocht door museum Krona in Uden.
