We leven in een beeldmaatschappij. Telefoon, tv, computer en tijdschriften. Allemaal beelden die ons passief worden opgedrongen. Maar eigen beelden zijn er eerder dan onze gedachten. In communicatie is een woord al genoeg om een geheel beeld op te roepen. En kunstenaars begrijpen de kunst om beelden die in ons hoofd leven, vorm te geven. Het is niet zo heel belangrijk of je een beeld mooi vindt, maar wel wat het te zeggen heeft. En daarover valt nauwelijks te twisten. Je kunt er over filosoferen, maar uiteindelijk heeft de kijker, de waarnemer, het laatste woord. In deze column geen waarheden, maar een beschouwing of reflectie over een beeld.
Versmelting van de ziel
In het Drents Museum was er in 2005 een tentoonstelling van schilders uit Praag. Op de posters stond een schilderij van Maximilian Švabinsky. Het betrof, zo kwam ik in het museum achter, een voorstudie die in Assen werd tentoongesteld van het schilderij “Die seelenverwandtschaft.” Maximilian Švabinsky was een Tsjechische schilder (1873-1963). Hij was een productief en veelzijdig kunstenaar, zo staat hij bekend om zijn tekeningen, schilderijen en glas in lood. In deze column wil ik graag het origineel van het schilderij uit 1896 “Samensmelting van de zielen” onder uw aandacht brengen omdat het mij direct trof. Maar waarom het mij zo raakte weet ik eigenlijk niet goed.
We zien een man waarbij mij vooral de ogen opvallen. Die zijn groot wijdopen, bijna angstig. Zijn handen liggen naast elkaar bijna gelaten op z'n schoot en hij zit naar voren gericht. De man zit op een manier waarin zijn lichaam lijkt te worden omhuld door de vorm van een vrouw. Wat opvalt, is dat de vrouw de man volledig omarmt met haar lichaam en haar hoofd en handen om zijn gezicht heeft geplaatst. Haar haren golven tot onderaan de rug van de man. Dit is dus een ver-BEELD-ing.
De vrouw is het beeld van…? Ja, dat laat zich raden. Staat het voor een geliefde? Ik denk het niet. Daarvoor is het te onrealistisch, te intiem bijna. De man lijkt zich nauwelijks bewust van de gestalte. Misschien is het een engel of een muze. Die zonder dat je het weet bij je is. Ik wil het er graag in zien.
In de Volkskrant stond: “De vrouw die de schilder Maximilian Svabinský omwikkelt in een zelfportret, is als een aura of een storm die je insluit. Svabinský’s vervreemde uitdrukking maakt het isolement compleet.” Maar dan die titel: “Die Seelenverwandtschaft,” Zielsverwantschap, als je het letterlijk vertaalt. Wat betekent
dat? Wat wil de schilder hiermee uitdrukken? De schilder is heel zijn leven al gefascineerd door de natuur, hij schildert en tekent over het paradijs, de muze,
de liefde, en ik vermoed dat hij iets van die inspiratie verbeeldt. Inspiratie: een mooie (beeldende) vertaling van dat woord hoorde ik in een musical liedje: “ADEM van de GEEST.” Die er altijd is, bij je is als je er maar voor open staat. Dit is een wat spirituele kijk op het schilderij en zo heeft iedereen zijn interpretatie.
Je kunt het ook bezien als zielsverwantschap tussen mensen. Zo dicht bij elkaar dat de een de ander bijna omvat, of misschien wel aanvult. Zoveel voelen voor elkaar (niet in erotische zin) omdat je zo dicht bij elkaar staat qua levensopvatting. Zielsverwantschap kan zomaar ontstaan in de ontmoeting. En als het gebeurt dan weet je het. Je voelt het, iets dat uitstijgt boven… Tja, hoe geef je daar woorden aan? Toch maar een beeld dan.
