SCHREEUW OM AANDACHT

Even voor de ‘tot boomer gemaakten’ onder ons: fomo betekent fear of missing out… een ziekte waar de jeugd van tegenwoordig mee worstelt. Zeker in deze periode van verplichte familiebijeenkomsten en de echt leuke feestjes waar ze eigenlijk hadden willen zijn. Ik geef ze geen ongelijk.

‍
Nou, dat zal u zeker verrassen, hè? Deze columnist op proudies.nl heeft ook last van moderne fratsen. Fomo. En laat Frits van Egters, de romanpersonage uit De Avonden nou net van hetzelfde last hebben, zo’n 75 jaar geleden! “Het is niet onopgemerkt gebleven”, mompelt hij. Frits spreekt deze magische woorden uit nadat hij terug wandelt naar zijn huis in Amsterdam op de Schilderskade. Uit de zin spreekt iets van troost, vindt u niet? Het romanpersonage heeft eindelijk aandacht gekregen voor zijn situatie. Niet van zijn omgeving, maar van God. Als lezer hoor je paukenslagen. De hoofdpersoon is gered. Het verhaal is uit. Aandacht willen we allemaal. Niets menselijks is ons vreemd. Het doek valt. We kunnen naar bed.
Frits heeft in het laatste hoofdstuk een verschrikkelijk bekrompen oudjaar achter de rug met zijn ouders. De naoorlogse tijd is sober. Zijn moeder deed nog een poging om de avond extra feestelijk te maken door een fles wijn te kopen. Maar toen Frits de fles bekeek, bleek het ‘bessenappel’ te zijn. Volledig gedesillusioneerd verlaat hij zijn ouderlijk en hoopt hij een paar vrienden te zien in de stad. Maar ze zijn geen van allen thuis. Terwijl hij in de koude nacht langs de Amstel loopt, spreekt hij een soort gebed uit richting God. Het vormt de apotheose van het boek. Ondanks de wurgende eenzaamheid van de situatie krijg je als lezer toch een sprankje hoop. Frits zegt: “Er kunnen rampen komen, pijnen, verschrikkingen, maar ik leef, ik adem, ik beweeg dus ik leef.”

‍
[boomer-alert!]
Al vanaf mijn studententijd in de vorige eeuw herlees ik dit adembenemende kerstverhaal ‘De Avonden’. Het is een soort bezwering van de laatste, moeizame dagen van het jaar. De zinnen snijden diep. Elk jaar zie ik weer andere dingen. Gerard Reve woonde nog bij zijn ouders toen hij dit boek schreef. Om precies te zijn: op de Jozef Israëlkade in Amsterdam. Het huis staat er nog steeds. Uit alles blijkt dat Frits Gerard Reve zelf is. De openingszin luidt: ‘Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad, op de eerste verdieping van het huis Schilderskade 66, de held van deze geschiedenis, Frits van Egters, ontwaakte.’

‍
Als eerbetoon aan Frits fiets ik bijna elk jaar even langs. Dit doe ik al sinds ik in Amsterdam woon. Tegenwoordig neem ik ook een selfie van mezelf en de voorgevel van het huis in Amsterdamse-school-stijl. Leuk voor op Instagram. De gemeente heeft een bordje met 66 en het onderschrift ‘Frits van Egters’ geplaatst op de vrij lompe voorgevel. Ik zeg dan hardop: “Het is gezien, Frits.” Een hele pijnlijke situatie. Ik voel mij opgemerkt. Dan hoor ik van boven de krakende stem van Reve. Hij zegt dat ik nog steeds een klein kind ben dat om aandacht vraagt. Zijn lach schatert over de Jozef-Israël-kade. Schuldbewust plaats ik de selfie vervolgens op Instagram. De op de loer liggende angst van alles gemist te hebben, blijft zodoende op afstand. Ik heb tenminste uitgezocht waar Reve dat verhaal situeerde, terwijl anderen gewoon op de bank zaten bij hun familie. Ik vind het frappant dat de leegte dus ook al zo’n 80 jaar geleden op eenzelfde manier ervaren werd. Er is niets nieuws onder de zon. Ook niet voor de jeugd die last heeft van fomo. Vooral de scherpzinnige waarnemingen van de hoofdpersoon Frits vormen daarvoor het bewijs. Zijn ironie is hoopgevend. Tijdens het lezen is de wereld van Frits even mijn eigen wereld - een onbetwistbaar teken van goede shit. De thematiek is tijdloos en zal in het jaar 2125 ook nog waarde hebben.

‍
In onze tijd zouden we Frits depressief noemen. Hij heeft een grote angst om volwassen te worden. Hij zoekt in alles heel onzeker naar betekenis terwijl zijn vrienden om hem heen al een richting hebben. Zij studeren en doen leuke dingen. Hij heeft het gevoel dat hij stilstaat en voelt zich mislukt en buitengesloten. Reve laat hem ergens in het verhaal opmerken: ‘het graf gaapt, de tijd zoemt en nergens is redding.’ Met een aanstekelijke ironie probeert Frits de pijnlijkheid van die conclusie op een afstand te houden. ‘Wij deinzen voor niets terug’, zei hij hardop. (…) De beproevingen dienen in het gelaat gezien te worden.”

‍
Door cynische verhalen te vertellen hoopt hij zijn omgeving wakker te schudden. Natuurlijk om de aandacht op zich gevestigd te houden. ‘De Avonden’ is eigenlijk één grote, onbeantwoorde schreeuw om aandacht. In onze wereld van nu wordt die vraag om aandacht ook niet echt beantwoord. Het lijkt omgekeerd: de Big Tech heeft een monopolie op onze aandacht. We liken en duimen wat af. Maar het gevoel van leegte blijft. Elk jaar vraag ik op mijn Insta aan het eind van het jaar aandacht voor het boek. Het leidt meestal tot 3 likes. Wat een tragiek. Is dat nu de spleen van onze tijd? Ik voel me weer de belangrijkste Frits van de 21-ste eeuw.

‍
Ik raad u daarom aan volgend jaar ook De Avonden te lezen. Vooral als u een beetje somber wordt van alle lijstjes met hoogtepunten die u gemist heeft. Of als u verveelt op de bank zit en voor de honderdste keer tijdens de Top-2000 zich rot ergert aan alle mede-boomers die als een duivels complot ervoor zorgen dat Queen op 1 blijft staan. Zet de tv uit. Pak dat boek. Zoals de meester zelf zei: “Mullis is vullis, Nee Reve, dat is pas leven.”

Boomer box
Marlin analyseert hoofdstuk voor hoofdstuk De Avonden op zijn blog ‍
Een biopic over De Avonden
Een online versie van het boek
Van Kooten over De Avonden
‍De Avonden in een verfilming uit 1989 van Rudolf van den Berg

‍